Hôm 23/5, nhà sản xuất xe điện lớn nhất Trung Quốc BYD gây chấn động khi thông báo giảm giá 22 mẫu xe điện và xe lai (hybrid). Giá khởi điểm mẫu rẻ nhất là Seagull chỉ còn 55.800 nhân dân tệ (7.700 USD) từ mức 10.000 USD. Động thái diễn ra chỉ 2 năm sau khi BYD lần đầu ra mắt mẫu hatchback chạy điện với mức giá thấp bất ngờ thời bấy giờ đó là 73.800 nhân dân tệ.

Để giữ thị phần, các hãng ôtô khác nối gót hạ giá và tung loạt ưu đãi mới. Chủ tịch Great Wall Motor Wei Jianjun thẳng thắn nói ngành công nghiệp xe điện không lành mạnh và cảnh báo nguy cơ sụp đổ không khác gì thị trường bất động sản.

Ông dẫn chứng một số mẫu từng có giá 220.000 nhân dân tệ giờ chỉ còn 120.000 nhân dân tệ nhưng không nêu tên cụ thể. "Có loại sản phẩm công nghiệp nào mà giá có thể giảm đến 100.000 tệ mà chất lượng vẫn đảm bảo?", ông đặt vấn đề.

Nhận định với kênh tin tức Sina Finance, ông Wei Jianjun nói ngành xe điện cũng có phiên bản như quả bom nợ bất động sản Evergrande. "Hiện Evergrande của ngành công nghiệp ôtô đã tồn tại, nhưng nó vẫn chưa vỡ (nợ)", ông đánh giá.

Mẫu BYD Seal tại Japan Mobility Show 2023 ở Tokyo, Nhật Bản ngày 25/10/2023. Ảnh: Reuters

Đáp lại, Tổng giám đốc thương hiệu và quan hệ công chúng BYD Li Yunfei nói không hề có cuộc khủng hoảng như Evergrande ở các hãng xe hàng đầu, đồng thời tỏ ra khó hiểu trước những đồn đoán trên mạng rằng ông Wei Jianjun ám chỉ BYD.

Trong bài đăng trên Weibo, ông Li lên tiếng bảo vệ tỷ lệ nợ trên tài sản 70% và khoản nợ hơn 580 tỷ nhân dân tệ của BYD, bằng cách so sánh với Ford, Boeing và Toyota. Ông cho rằng con số đó phản ánh tốc độ tăng trưởng nhanh của BYD, trong khi một số đối thủ đã rơi vào trì trệ, dù không nêu đích danh.

Ngược lại, ít nhất một nhà sản xuất ôtô khác lên tiếng công khai ủng hộ quan điểm của Great Wall Motor. Phát biểu tại đại hội cổ đông cuối tháng trước, Chủ tịch hãng xe quốc doanh Changan Zhu Huarong nói bình luận của ông Wei Jianjun là lời nhắc nhở ngành công nghiệp cần quan tâm hơn đến các rủi ro.

Hàng chục hãng xe thị phần 0,1%

Thập kỷ qua, hàng loạt startup Trung Quốc đã ồ ạt gia nhập sản xuất ôtô điện. Thị trường ngày càng đông đúc với cuộc cạnh tranh giá khốc liệt, khiến phần lớn công ty phải gánh lỗ nặng. Theo hãng nghiên cứu Jato Dynamics, trong số 169 nhà sản xuất ôtô đang hoạt động tại nước này, hơn một nửa có thị phần dưới 0,1%.

Riêng xe điện, Trung Quốc có tới 115 thương hiệu. Nhưng chỉ một số ít như BYD có lời và được kỳ vọng sẽ tồn tại lâu dài. BYD có vị thế thuận lợi nhờ quy mô lớn và mô hình tích hợp dọc. Họ kiểm soát mọi công đoạn từ quyền khai thác khoáng sản để sản xuất pin đến cả tàu vận chuyển xe ra nước ngoài.

Ông Tu Le, Giám đốc điều hành hãng tư vấn Sino Auto Insights nói cuộc chiến giá đã kéo dài khoảng 3 năm. Trước đây, các hãng có thể bán giá cao nhờ tính năng "xịn" như hệ thống hỗ trợ người lái điều khiển phanh và vô-lăng trong một số tình huống. Nhưng ngày càng nhiều hãng mặc định chúng vào gói tiêu chuẩn.

Hồi tháng 11, có nguồn tin cho rằng BYD yêu cầu các nhà cung cấp cắt giảm giá 10%, dấu hiệu cho thấy có thể tiếp tục tìm cách giảm giá. Ông Tu L cho rằng các đợt giảm giá của BYD, cùng với những diễn biến khác, cho thấy thị trường có thể đang tiến đến điểm nguy hiểm, nơi các hãng yếu hơn không còn đủ sức chịu đựng các khoản lỗ ngày càng lớn do vòng xoáy giảm giá.

Cục diện này gợi lại thị trường ôtô Mỹ hồi đầu thế kỷ 20, khi hơn 100 công ty cùng cạnh tranh với những ông lớn như Ford, trước khi ngành này được hợp nhất. Tuy nhiên, quá trình tái cấu trúc ngành xe điện Trung Quốc dự báo đau đớn và mất thời gian, theo các chuyên gia.

"Điều này báo hiệu một cuộc tắm máu vào cuối năm nay. Đây có thể là quân cờ domino đầu tiên tạo áp lực thực sự lên những hãng yếu hơn Neta và Polestar, vốn đã ở thế chênh vênh", ông Tu Le nhận định.

Trong khi, chuyên gia tư vấn ôtô Michael Dunne lưu ý rằng các dự báo về làn sóng hợp nhất trong thị trường xe điện Trung Quốc đã được nêu ra suốt nhiều năm, nhưng sân chơi này chỉ ngày càng đông đúc. "Các đợt giảm giá của BYD sẽ khiến một số hãng yếu hơn phải rút lui. Nhưng cứ mỗi công ty thất bại thì lại có một Xiaomi hay Huawei khác tràn vào cuộc chơi", ông chỉ ra.

Xe điện trưng bày tại một trung tâm thương mại ở Bắc Kinh ngày 3/11/2023. Ảnh: Reuters

Giới chức lo lắng khi xe điện quá rẻ

Khả năng sản xuất xe điện giá rẻ của Trung Quốc từng khiến các nước có nền công nghiệp ôtô lớn quan ngại và tìm cách dựng lên các hàng rào thương mại. Nhưng hiện chính phủ Trung Quốc cũng phải cảnh báo về mức giá rẻ của xe điện nội địa. Hôm 31/5, trên Xinhua, Bộ công nghiệp Trung Quốc nhận định "không có bên nào chiến thắng trong cuộc chiến giá cả, chứ đừng nói đến tương lai".

Lo giá xe điện tiếp tục lao dốc, bộ tuyên bố sẽ hạn chế tình hình vì cho rằng nó tổn hại đến đầu tư nghiên cứu và phát triển, có thể gây ra các vấn đề về an toàn. Đến hôm 1/6, tờ People’s Daily lập luận rằng các sản phẩm giá rẻ, chất lượng thấp có thể gây tổn hại đến danh tiếng của hàng hóa "made in China".

Một dấu hiệu căng thẳng khác trên thị trường là việc các cơ quan quản lý thương mại Trung Quốc đang xem xét hiện tượng ngày càng nhiều "xe cũ" được bán nhưng chưa từng chạy km nào. Nguồn tin của Reuters tiết lộ đây là chiêu mà các hãng và đại lý dùng để bán được xe với giá giảm sâu một cách hợp pháp, giúp đạt được chỉ tiêu doanh số đầy tham vọng.

Theo Economist, cuộc đua xuống đáy không có dấu hiệu dừng lại và ngành công nghiệp xe điện là biểu hiện tiêu biểu của vấn đề rộng lớn hơn mà nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đang đối diện. Đó là tình trạng các công ty và địa phương cạnh tranh nhau, tạo ra tình trạng dư thừa công suất và giảm lợi nhuận.

Thực tế, cạnh tranh giá tàn khốc là điều phổ biến trong các ngành công nghiệp Trung Quốc. Đến cuối quý III/2024, gần 25% các công ty niêm yết của nước này đang thua lỗ, gấp đôi so với 5 năm trước.

Theo chuyên gia, giới chức phải ra tay vì cạnh tranh có dấu hiệu không bền vững. Nó cũng là một phần trong nỗ lực rộng lớn hơn nhằm tái cân bằng nền kinh tế. "Những diễn biến gần đây cho thấy mô hình kinh tế trọng cung vẫn tồn tại", Robin Xing, kinh tế trưởng Morgan Stanley tại Trung Quốc nhận định.

Xe điện chuẩn bị xuất khẩu tại Cảng container quốc tế Taicang ở Tô Châu, tỉnh Giang Tô, Trung Quốc, vào ngày 9/5/2024. Ảnh: Reuters

Trong lúc này, thị trường trong nước ngày càng khắc nghiệt đang thúc đẩy các hãng xe điện tìm đường xuất khẩu. Biên lợi nhuận nội địa mỏng nên mức giá cao hơn tại các thị trường nước ngoài có thể bù đắp phần nào. Bất chấp những rào cản, BYD vẫn đang mở rộng thị phần.

Theo Jato Dynamics, tháng 4 vừa qua hãng lần đầu tiên vượt Tesla về doanh số tại châu Âu, dù EU đã tăng thuế nhập khẩu xe điện Trung Quốc. Reuters cho biết BYD dự kiến sẽ bán hơn một nửa lượng xe ra nước ngoài đến 2030, tập trung ở Mỹ Latin và châu Âu. Hiện thị trường nội địa đang tiêu thụ 90% trong số 4,3 triệu xe bán ra năm ngoái của hãng.

Điều này có nghĩa, cuộc chiến giá cả diễn ra khốc liệt nhất ở Trung Quốc nhưng sẽ tác động toàn cầu, theo Economist. Xe điện rẻ hơn có lợi cho người tiêu dùng, song không mấy dễ chịu với chính phủ các nước nhập khẩu. Khi ấy, căng thẳng thương mại là điều có thể xảy ra.

Phiên An (theo Reuters, The Economist)