"Sự kiện thiên nga đen" là một sự kiện tiêu cực hoặc khó lường đến mức không thể dự đoán. Theo ông Douglas Matheson, Giám đốc cấp cao Quản lý rủi ro tín dụng và Tuân thủ, HSBC Việt Nam, "sự kiện thiên nga đen" hiếm gặp nhưng có dấu hiệu xảy ra thường xuyên hơn.
Liên tiếp những năm qua, căng thẳng thương mại Mỹ - Trung 2019, Covid bùng phát năm 2020, tắc nghẽn kênh đào Suez vào 2021, xung đột Nga - Ukraine từ 2022, khủng hoảng ngân hàng Mỹ hồi 2023... đều xem là "sự kiện thiên nga đen".
Mỗi sự kiện đều gây gián đoạn kinh doanh, cho thấy nhu cầu cấp thiết của việc quản trị rủi ro và củng cố sức bền cho doanh nghiệp. Năm nay, "sự kiện thiên nga đen" mới nhất vừa xuất hiện vào tháng 4 khi Mỹ công bố thuế đối ứng.
Theo Khảo sát HSBC Global Trade Pulse, mức thuế và thời điểm áp dụng cuối cùng vẫn chưa rõ nhưng doanh nghiệp đã bắt đầu cảm nhận tác động. Cụ thể, 80% doanh nghiệp Việt Nam được hỏi nói chi phí gia tăng. 75% dự đoán tình trạng này còn kéo dài trong trung hạn. Nhiều doanh nghiệp đang cân nhắc thay đổi trọng tâm thị trường mục tiêu, tăng phân tích dữ liệu để ứng phó. 76% lạc quan rằng khó khăn càng khuyến khích đổi mới, sáng tạo.
 |
Cụm cảng Lạch Huyện, Hải Phòng, ngày 20/1. Ảnh Lê Tân |
Trong thời kỳ biến động, ông Douglas Matheson khuyến nghị 3 rủi ro mà doanh nghiệp cần quan tâm để gia tăng sức bền và khả năng thích ứng.
Rủi ro đối tác
Chuỗi cung ứng ngày càng toàn cầu hóa cũng đồng nghĩa dễ bị ảnh hưởng. Một mắt xích suy yếu như nhà cung cấp khó khăn tài chính, đối tác logistics vướng rắc rối pháp lý hoặc bên mua chậm thanh toán, có thể tác động đến hoạt động. Ngoài ra, trong thế giới ngày càng bất định, tranh chấp thương mại cũng có thể gia tăng.
Ông Douglas Matheson gợi ý các công ty giám sát theo các cấp độ như: rủi ro đối tác như thế nào, luật pháp sở tại của bên mua ra sao, đâu là những rủi ro phát sinh thêm trong thời hạn thương mại dài hơn.
Trong đó, rủi ro tín dụng của đối tác có thể được xem xét và lồng ghép trong hoạt động của nhiều phòng chức năng, từ tài chính, chiến lược đến kinh doanh, chứ không chỉ hạn chế ở quy trình của khối văn phòng hỗ trợ.
Doanh nghiệp cũng cần chú ý "incoterms" - các quy tắc thương mại tiêu chuẩn do Phòng Thương mại Quốc tế ICC xây dựng. Những quy định này xác định phân chia rủi ro và trách nhiệm giữa bên bán và bên mua, chẳng hạn như ai trả chi phí vận chuyển, chịu rủi ro hư hỏng hay mất mát hàng hóa, phụ trách thông quan.
Là các điều khoản cơ bản nhưng incoterms có thể là công cụ thiết yếu trong quản trị rủi ro. Chẳng hạn, lựa chọn giữa giao hàng FOB (Free on Board – giao hàng lên tàu) hay CIF (Cost - chi phí, Insuarance - bảo hiểm, Freight - cước phí vận chuyển) có thể thay đổi mức độ trách nhiệm với rủi ro vận chuyển và phạm vi bảo hiểm hàng hóa, tạo nên "tấm khiên" bảo vệ trước những tác động thuế quan.
Ngoài ra, nên nghiên cứu lại những công cụ thương mại truyền thống như thư tín dụng hay bảo lãnh hối phiếu, giúp giảm đáng kể rủi ro không nhận được thanh toán. Khi trao đổi với ngân hàng về tài trợ thương mại, doanh nghiệp có thể tìm hiểu thêm công cụ giảm thiểu rủi ro, khai mở nguồn vốn lưu động.
Rủi ro tỷ giá
Nếu rủi ro đối tác thường diễn ra từ từ, rủi ro ngoại hối có thể xảy ra như một trận động đất: đột ngột, gây sốc và có khả năng tàn phá. Biến động tỷ giá có thể xói mòn biên lợi nhuận, làm nhiễu các dự báo.
Năm 2022, yen Nhật xuống mức thấp nhất trong 38 năm so với USD, giảm hơn 25% chỉ trong vài tháng, do Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) kiên trì nới lỏng tiền tệ trong khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ tăng lãi suất. Ngay cả nhân dân tệ cũng mất giá hồi tháng 4, xuống mức thấp nhất từ 2023.
Theo ông Douglas Matheson, nếu không có giải pháp phòng ngừa, biến động tỷ giá có thể gây ra biến động mạnh và đột ngột về lợi nhuận. Với những công ty có biên lợi nhuận hẹp hoặc chu kỳ hợp đồng dài, những biến động như vậy có thể dẫn đến chênh lệch giữa lãi và lỗ.
Theo Khảo sát Quản trị Rủi ro Doanh nghiệp năm 2024 của HSBC, 47% nhà quản lý tài chính doanh nghiệp thừa nhận không sẵn sàng, đánh giá rủi ro tỷ giá cao hơn rủi ro chuỗi cung ứng (35%) hoặc khí hậu (34%). Hơn 40% doanh nghiệp tham gia khảo sát bị giảm thu nhập do không phòng vệ rủi ro tỷ giá.
Về giải pháp, giao dịch ngoại tệ kỳ hạn, hợp đồng theo tỷ giá được xác định trong tương lai là công cụ phòng ngừa rủi ro tiền tệ phổ biến nhất, ấn định tỷ giá tại thời điểm giao dịch mà không cần quan tâm đến điều khoản thanh toán. "Điều quan trọng là giám đốc tài chính cần xem lại toàn bộ chiến lược tỷ giá của công ty", ông Douglas Matheson khuyến nghị.
Rủi ro quản trị
Về cơ bản, rủi ro quản trị thường liên quan đến sự chính trực và vững vàng trong cơ cấu đưa ra quyết định. Theo Douglas Matheson, cần phân tách rõ ràng nhiệm vụ, chế độ phê duyệt kép và lịch sử kiểm toán trong kiểm soát nội bộ. Ngoài ra, tư duy phản biện cũng quan trọng với mọi cấp bậc.
Trong bối cảnh các tổ chức ngày càng coi trọng dữ liệu hơn, trực giác và kinh nghiệm vẫn có ưu điểm ở khả năng phát hiện những vấn đề mà các thuật toán có thể bỏ lỡ. Sự đa dạng về kinh nghiệm hoặc nền tảng, dù ở vị trí quản lý hay hội đồng quản trị, đều có thể mang lại những góc nhìn phản biện và đề xuất có giá trị.
Việc luân chuyển nhân sự kiểm soát chủ chốt, kiểm tra tình huống định kỳ và kiểm toán độc lập chặt chẽ sẽ góp phần duy trì văn hóa quản lý rủi ro toàn diện hơn. Ngoài ra, doanh nghiệp cần khuyến khích nhân viên đóng góp ý kiến, đặt câu hỏi khi có sự thiếu nhất quán và bày tỏ quan ngại mà không lo sợ bị trả thù.
Theo chuyên gia HSBC, biến động đã trở thành điều bình thường trong thế giới ngày nay. "Với lãnh đạo doanh nghiệp, câu hỏi đặt ra không phải là liệu sự gián đoạn tiếp theo có xảy ra hay không, mà là liệu tổ chức của bạn có khả năng nhận diện và điều chỉnh kịp thời để ứng phó với những rủi ro mà nó mang lại hay không", ông lưu ý.
Do đó, tư duy quản trị rủi ro cần chuyển từ tâm thế bị động ứng phó và hoạt động độc lập sang hướng chủ động và gắn kết chặt chẽ. Các rủi ro tiềm ẩn và khả năng đối phó cần được đưa ra thảo luận ở tất cả cấp trong tổ chức. Cần khuyến khích đổi mới, sáng tạo nhưng đồng thời phải nhận thức rõ về những rủi ro không mong muốn có thể phát sinh.
Dỹ Tùng
