9x đưa 'tạ muối thua giá tô phở' thành đặc sản trên sàn tỷ USD

"Một tạ muối Sa Huỳnh không đổi được tô phở" - bài báo năm 2015 thôi thúc Phạm Hồng Thắm tạo cách mạng với hạt muối, nâng giá trị sản phẩm 1.000 lần, được nhiều người gọi "vàng trắng" trên sàn Amazon.

Diêm dân làm muối trên nền đất. Ảnh: NVCC

Đầu tháng 8, vừa kết thúc chuyến dẫn tour tham quan ruộng muối, Phạm Hồng Thắm (sinh năm 1993) tất bật với hàng trăm đơn hàng trực tuyến. Sau khi xuất hiện trong show truyền hình thực tế Gia đình HaHa, "bà chủ buôn muối" bất ngờ gây sốt mạng xã hội, đồng thời những hình ảnh đẹp về Quảng Ngãi cũng được lan tỏa rộng rãi. Từ khóa "muối Sahu", "hoa muối Sahu" nhanh chóng leo top tìm kiếm.

2025 đánh dấu chặng đường 10 năm cô gái 9x bắt tay tạo cuộc cách mạng với hạt muối. Từ mặt hàng 200 đồng một ký, muối Sa Huỳnh thành đặc sản gần 200.000 đồng, xuất hiện trên sàn thương mại tỷ USD Amazon để tiến vào thị trường quốc tế.

Biến muối thô thành "vàng trắng"

Hồng Thắm lớn lên ở vùng đất Sa Huỳnh, Quảng Ngãi - vựa muối lâu đời nhất miền Trung. Dù gia đình không có truyền thống làm muối, Thắm vẫn dành tình yêu đặc biệt với món quà từ biển này. Cô nhớ những ngày bé, sau giờ học tha thẩn ở ruộng muối, ngồi lì đến khi tìm được hạt to nhất, soi dưới ánh mặt trời để phản chiếu những tia nắng lấp lánh.

Tình yêu theo cô suốt ấu thơ đến khi trưởng thành. Năm 2025, khi vừa tốt nghiệp, Thắm đọc được bài báo "một tạ muối không đổi được tô phở". "Niềm tự hào của quê hương lại trở thành mặt hàng giá rẻ khiến tôi day dứt khôn nguôi", Thắm nói.

Nỗi day dứt đó dồn nén ngày qua ngày. Cuối cùng, Thắm quyết định không theo đuổi ngành Luật đã được đào tạo mà trở về quê hương, khởi nghiệp với hạt muối Sa Huỳnh.

Cánh đồng muối Sa Huỳnh. Ảnh: NVCC

Cô bắt đầu hành trình khởi nghiệp bằng cách tự mày mò nghiên cứu và cải tiến quy trình sản xuất, đặt ra những tiêu chuẩn để nâng cao chất lượng sản phẩm một cách căn bản.

Ở Sa Huỳnh, quy trình sản xuất muối đã tồn tại từ thế kỷ 19: nước mặn từ các mương được đưa vào ruộng nền đất, sau 2-4 ngày dưới nắng nóng sẽ kết tinh thành muối. Một số hộ dân đã cải tiến bằng cách làm muối trên bạt nylon nhằm tăng sản lượng và tránh tình trạng muối bị lẫn cặn khi tiếp xúc với đất. Tuy nhiên, muối kết tinh trên nylon lại có độ mặn cao, không phù hợp với xu hướng tiêu dùng hiện đại ngày càng thiên về hương vị nhạt mặn, hậu ngọt tự nhiên.

Thắm hiểu rằng, để chuyển đổi giá trị, chất lượng sản phẩm buộc phải đi lên, cốt lõi nằm ở khâu sản xuất. "Tôi đến từng nhà, ra tận ruộng để đặt hàng bà con quay về canh tác trên nền đất, sản xuất những hạt muối tốt nhất", cô kể lại. Ngoài ra, để hạt muối tinh, không lẫn cặn, từ 4-5 giờ sáng, diêm dân đã ra đồng, canh thời điểm nắng đạt độ gắt, hạt muối chuyển từ trong sang trắng đục, tức dấu hiệu thu hoạch. Muối hột sau đó được sàng máy, rồi lựa lại từng hạt bằng tay để đảm bảo không sót tạp chất.

Dù hiểu về ý nghĩa của lối canh tác mới, nhưng nhiều hộ vẫn ngại thay đổi. Thắm thuyết phục họ bằng cách đưa ra mức giá ổn định. Thay vì 200 đồng mỗi kg, Thắm chủ động nâng giá lên 1.000 đồng mỗi kg, đảm bảo sự yên tâm khi thử phương pháp mới.

Lúc đầu, chỉ có hai hộ gia đình đồng ý theo phương pháp mới của Thắm. "Họ đều là họ hàng, đồng ý chỉ vì tình cảm gia đình hơn là niềm tin vào thành công của dự án", Thắm nói.

Sau thời gian thử nghiệm, phương pháp canh tác trên nền đất và tránh cặn giúp tăng chất lượng muối Sa Huỳnh. Mỗi kg muối muối hột thành phẩm bán được 16.000 đồng, gấp 800 lần so với trước đó. Từ hai hộ thử nghiệm, số hộ canh tác theo phương pháp mới tăng lên con số 10, tạo nguồn cung ổn định.

Cuối 2015, tức gần một năm Thắm bắt đầu làm muối chất lượng cao, thương hiệu Sahu ra đời.

Phạm Hồng Thắm (bên phải) mua muối của diêm dân. Ảnh: Phạm Linh

Không chỉ dừng lại ở muối hột, Hồng Thắm tìm hướng nâng cấp để muối trở thành gia vị đa dạng cho mọi nhu cầu trong gian bếp, ngon và lành, lần lượt ra mắt: muối hầm, muối ống tre.

Làm muối hầm, cô mua nồi đất từ Biên Hòa và Bình Thuận - nơi đất lấy từ núi, xa khu công nghiệp, được xét nghiệm đảm bảo an toàn khi tiếp xúc với thực phẩm. Muối được tạo ra bằng cách nung muối thô trong nồi đất ở nhiệt độ cao, giúp loại bỏ hoàn toàn độ ẩm và tạp chất. Muối hầm có giá khoảng 52.000 đồng mỗi kg.

Muối tre Sahu được chế biến bằng cách nhồi muối thô vào ống tre tươi, sau đó nung trong lò từ 12 đến 16 tiếng. Nhờ hương thơm nhẹ của tre và vị đậm đà, sản phẩm được nhiều đầu bếp Hàn Quốc, Nhật Bản ưa chuộng với giá bán gần 100.000 đồng mỗi kg.

Công đoạn sản xuất muối tre. Ảnh: NVCC

Để giúp người làm muối yên tâm bám nghề và tiếp tục duy trì mô hình sản xuất muối nền đất truyền thống, Sahu giữ giá bình ổn, tránh tình trạng bị thương lái ép giá khi được mùa. Ngoài giá sàn cố định, đơn vị còn trả thêm theo chất lượng và điều kiện thời tiết. Có năm mất mùa, mức thu mua lên tới 200.000 đồng mỗi bao 50 kg.

CEO Sahu lý giải, để thực sự tạo cuộc cách mạng với hạt muối, giá trị sản phẩm phải thực sự chạm tới người dùng. Cô chú trọng storytelling - kể câu chuyện về người làm muối và văn hóa trong từng sản phẩm, tạo ra sự kết nối cảm xúc với khách hàng.

Mỗi hũ muối đều dán nhãn với hình ảnh diêm dân trên đồng muối Sa Huỳnh. Đi kèm là câu chuyện về hành trình của một hạt muối: nước từ biển dẫn vào ruộng, chín dưới nắng rồi vào nồi đất, ấm tre... Qua hình ảnh, người mua có thể cảm nhận sự vất vả và tâm huyết của người nông dân.

Ngoài bán sản phẩm, Sahu tổ chức những buổi trải nghiệm "một ngày làm diêm dân" để khách tự tay cào muối, hớt hoa muối, nghe kể chuyện nghề. Hạt muối từ đó được trân trọng hơn, được thực khách lẫn đầu bếp gọi là "vàng trắng" của đất trời.

Hoa muối tăng gia vị, trang trí trong các món ăn. Ảnh: NVCC

Đột phá với "hoa muối"

Dù thành công nâng giá trị hạt muối nhưng đến năm 2017, Sahu mới thực sự tạo bùng nổ nhờ hoa muối.

Hoa muối những tinh thể nổi lên đầu tiên khi nước biển kết tinh dưới nắng. Hạt nhỏ li ti, cấu trúc xốp bông, vị mặn dịu hậu ngọt. Cứ 100 kg muối hột mới thu được 1 kg hoa muối. Khâu thu hoạch đòi hỏi sự tỉ mỉ, phải canh đúng thời điểm tinh thể muối nổi trên mặt ruộng, rồi hớt nhẹ tay để không làm vỡ.

Vì chất lượng cao nhưng năng suất thấp, sản phẩm luôn khan hiếm, thậm chí có người phải "giữ chỗ" hàng tháng trời mới mua được.

Hoa muối Sa Huỳnh. Ảnh: NVCC

"Việc sản xuất hoa muối không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn thể hiện khả năng đổi mới sáng tạo của người Việt", CEO Sahu nói.

Năm 2022, hoa muối Sahu được công nhận OCOP 4 sao của tỉnh Quảng Ngãi. Hiện tại, hoa muối có giá bán lẻ một kg gần 200.000 đồng. Bước tiến này đã mở ra cánh cửa ra thế giới cho sản phẩm Sa Huỳnh.

Thành công không dừng lại ở thị trường nội địa. Ngay năm đầu ra mắt, sản phẩm muối tre Sahu thành công gia nhập thị trường Đài Loan (Trung Quốc), đồng thời được đưa lên Amazon để giới thiệu tới khách hàng quốc tế.

Xưởng muối của Thắm dần mở rộng, hiện hợp tác với hơn 30 hộ diêm dân, mỗi năm bao tiêu 4.000 bao muối (50 kg mỗi bao), tạo việc làm ổn định cho khoảng 10 lao động, hợp tác hơn 30 đại lý trên toàn quốc.

Từ sinh kế đến bảo tồn di sản

Dù góp phần nâng giá trị hạt muối, Thắm và diêm dân Sa Huỳnh vẫn đối mặt nhiều áp lực: diện tích đồng muối bị thu hẹp bởi đô thị hóa, nhà cao tầng chắn gió, nguồn nước có nguy cơ ô nhiễm. Cô cho biết, hai ruộng muối đầu tiên mà cô thu mua giai đoạn đầu đã bị san lấp, đô thị hóa.

Để giữ mô hình làm muối nền đất, Sahu cùng người dân phát triển tour trải nghiệm, nơi du khách tự tay tham gia các công đoạn làm muối, thưởng thức ẩm thực, nghe chuyện nghề và khám phá hệ sinh thái đồng muối. Không khí mộc mạc, gần gũi này gợi nhớ tới những khung hình đời thường, ấm áp trong các tập show truyền hình Gia đình Ha Ha - nơi văn hóa địa phương được kể qua trải nghiệm thực tế.

Theo Thắm, đồng muối Sa Huỳnh là một công trình kiến trúc mở, gồm hệ thống ao, kênh, hồ chứa gắn liền với biển và thổ nhưỡng, vừa sản xuất muối vừa là môi trường sống cho nhiều loài chim cò, tôm cá, rong tảo. Rong trên ruộng muối là thức ăn cho cá tôm - nguồn sinh kế cho diêm dân lúc mùa muối kết thúc (một năm diêm dân sản xuất muối trong một mùa nắng). Đồng muối còn đóng vai trò giảm lũ lụt.

Báo cáo của Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc, diện tích đồng muối Sa Huỳnh khoảng 115 ha với 550 hộ làm nghề muối. Nghiên cứu của Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật Việt Nam (2022) cho thấy nơi đây là môi trường sống của hơn 150 loài động vật, trong đó nhiều loài chim di cư và sinh vật thủy sinh đặc hữu, góp phần ổn định hệ sinh thái ven biển, ứng phó biến đổi khí hậu.

Nhiều nghiên cứu quốc tế ghi nhận du lịch bền vững gắn với bảo tồn di sản (bao gồm các nghề làng nghề truyền thống) tạo thêm việc làm, tăng thu nhập và mở rộng chuỗi giá trị địa phương. Trong đó du lịch văn hoá chiếm khoảng 40% lượng khách quốc tế và các ngành văn hoá đóng góp 3-6% kinh tế ở nhiều nước.

Ruộng muối Sa Huỳnh đến mùa mưa là môi trường sống của hơn 150 loài động vật. Ảnh: NVCC

"Hạt muối biển truyền thống tự thân đã quý giá, việc đa dạng hóa sản phẩm chỉ là cách chúng tôi thể hiện tình yêu sáng tạo với muối. Mục tiêu là nâng cao giá trị ngay trên ruộng, để nghề muối và hệ sinh thái Sa Huỳnh được phát triển bền vững", Thắm nói.

Quảng Ngãi là cái nôi của văn hóa Sa Huỳnh với 26 di tích được khai quật trong số hơn 80 địa điểm được phát hiện và nghiên cứu. Trong bối cảnh Quảng Ngãi mục tiêu đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, phấn đấu đón 1,36 triệu lượt khách, tổng doanh thu từ du lịch đạt 2.780 tỷ đồng, những mô hình như Sahu được kỳ vọng tạo lực đẩy.

Nhìn lại hành trình 10 năm, Phạm Hồng Thắm đúc rút bài học: hãy luôn tạo giá trị kinh tế song song bảo tồn hệ sinh thái và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Nếu đi đúng hướng, hạt muối gắn bó với đời thường vẫn có thể trở thành mặt hàng cao cấp, đưa thương hiệu Việt vươn ra thế giới.

Thái Anh