"Các bạn chép toàn bộ lời giải mà ChatGPT đưa ra, không cần biết có phù hợp với kiến thức mình học hay cách giáo viên hướng dẫn hay không", thầy Chung, giáo viên Toán tại một trường THCS tư thục ở Hà Nội, nói. "Đây là hành vi lạm dụng các công cụ trí tuệ nhân tạo (AI)".

Theo thầy Chung, tình trạng sử dụng ChatGPT, Grok, Deepseck... xảy ra ở tất cả lớp mình dạy, từ khối 6 đến 9. Dấu hiệu khiến thấy nhận biết là lời giải dùng phương pháp không phù hợp với chương trình, chủ yếu là vượt cấp.

Thầy giáo 8X nhiều lần nhắc trực tiếp học sinh trên lớp và cảnh báo với phụ huynh, song thấy thực trạng không suy giảm, trái lại có dấu hiệu gia tăng.

"Thế này thì thực sự nguy hiểm", thầy nói.

Học sinh lớp 7 dùng phương pháp đạo hàm của lớp 12 để giải bài tập - giáo viên đánh giá học sinh đã dùng AI hỗ trợ mà không kiểm tra lại. Ảnh: Giáo viên cung cấp

Cô Lưu Thị Thu Hà, giáo viên Ngữ văn, trường THPT Việt Đức, Hà Nội, cũng lo ngại khi bắt gặp các bài làm lạc đề, "tốt bất thường" hoặc có cách diễn đạt hoa mỹ, xa lạ với người Việt. Cô nhận định học sinh đã hỏi AI, sau đó chép lại nguyên văn mà không có sự vận dụng, thay đổi phù hợp với yêu cầu của đề.

"Đây là biểu hiện của lạm dụng AI", cô Hà đánh giá.

Đang chủ nhiệm một lớp 12 và dạy hai lớp 10, cô Hà thấy tình trạng này thường xảy ra ở lớp dưới, nhất là với những học sinh có học lực trung bình và khá, ngại suy nghĩ. Các em hay dùng công cụ này khi làm các bài nghị luận xã hội.

Hiện, chưa có nghiên cứu cụ thể về tình trạng học sinh lạm dụng AI ở Việt Nam, song các nhà giáo đánh giá ngày càng phổ biến.

PGS.TS Trần Thành Nam, Phó hiệu trưởng trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội dẫn khảo sát của nền tảng giáo dục EdTech Review vào năm ngoái cho thấy khoảng 40% học sinh tại các quốc gia phát triển thừa nhận dùng AI để làm bài tập, không qua quá trình tư duy độc lập. Nhiều bài viết và câu trả lời được sao chép nguyên văn, các em không kiểm tra lại kết quả.

Ông Nam cho rằng có ba lý do dẫn tới tình trạng này. Một là áp lực học tập, sự căng thẳng của các em khi phải đối mặt khối lượng bài tập lớn cùng sự kỳ vọng của bố mẹ, thầy cô.

"Trong khi đó, AI không cáu gắt, chê bai và hỗ trợ các em mọi lúc", ông ví von.

Hai là học sinh chưa được trang bị đầy đủ kỹ năng, nên tin tưởng AI là công cụ "toàn năng và đáng tin cậy".

Ba là Việt Nam chưa có khung quy định về đạo đức hay pháp lý rõ ràng khi sử dụng AI, để thầy cô, gia đình có thể hướng dẫn học sinh.

Đồng tình, ông Lê Anh Dũng, cố vấn công ty phần mềm ZTO Labs, cho rằng tốc độ trả lời nhanh cùng "phong thái" tự tin, có vẻ thuyết phục của AI đã khiến nhiều học sinh dễ dàng chấp nhận đáp án mà công cụ này đưa ra, lâu dần trở nên phụ thuộc.

Theo cô Thu Hà, lạm dụng AI rất "tai hại và nghiêm trọng" với học sinh phổ thông. Tác động dễ thấy nhất là học sinh sẽ thụ động, lười biếng và ngại suy nghĩ hơn. Các em có thể "thích đi lối tắt", tức là thay vì mày mò các bước để hiểu trọn vẹn một quá trình, gốc rễ vấn đề, học sinh sẽ chọn việc ra kết quả luôn, bất chấp việc không hiểu vì sao lại có đáp án đó.

"Học sinh sẽ cắt bỏ hoàn toàn quá trình động não, suy nghĩ. Trong khi điều này rất quan trọng để hình thành tư duy phản biện", cô Hà nhìn nhận.

Ảnh minh họa: Gemini

Các nhà giáo và chuyên gia công nghệ đều nhận định cấm học sinh dùng AI là điều không thực tế, mà cần hướng dẫn các em sử dụng hiệu quả. Để làm được điều này, cả phụ huynh và giáo viên cũng cần nâng cao kỹ năng AI của mình.

Ông Dũng gợi ý giáo viên dạy học trò cách đặt câu hỏi cho AI, kỹ năng kiểm tra thông tin; chia sẻ về các giai đoạn, dạng bài phù hợp để dùng AI, như gợi ý ý tưởng, thay vì làm bài hộ. Thầy cô cũng có thể sử dụng các phần mềm kiểm tra đạo văn để học sinh thấy những hạn chế của AI trong việc sao chép nội dung.

Về lâu dài, ông Nam cho rằng các trường cần ban hành quy chế sử dụng AI; tập huấn cho giáo viên và nhấn mạnh vai trò của thầy cô trong định hướng học sinh sử dụng AI đúng mục đích, có trách nhiệm.

Ngoài ra, trường học cần nâng cao nhận thức cho học sinh và phụ huynh, để các em và gia đình hiểu về lợi tích và rủi ro của AI.

Khi chưa có bộ quy chế về sử dụng AI, giải pháp "chống" học sinh lạm dụng AI của cô Thu Hà là dùng điểm kiểm tra trên lớp - khi học sinh không có máy tính, điện thoại thông minh. Với những học sinh chưa chủ động, ỷ lại AI, cô Hà cũng thông báo với phụ huynh để gia đình có biện pháp giáo dục phù hợp.

Còn thầy Chung đang xây dựng bộ câu hỏi "mệnh lệnh" cho học sinh nếu dùng AI, có tính gợi mở. Thầy ví dụ, thay vì yêu cầu AI giải bài tập, học sinh có thể hỏi "nên dùng công thức, phương pháp nào để giải bài này?" kèm thông tin về cấp độ. Ngoài ra, thầy hướng dẫn các em dùng AI để thu thập tài liệu và các bài tập liên quan để luyện tập.

"Nếu biết cách biến AI thành công cụ hỗ trợ thay vì lệ thuộc vào nó, học sinh vừa tiết kiệm được thời gian học, hiểu bài hơn mà tư duy không bị ảnh hưởng", thầy Chung nói.

Thanh Hằng