Hôm 7/8, The Economist đưa tin tình trạng cấm sách tại trường học ở Mỹ gia tăng. Thống kê từ PEN America cho thấy trong năm 2023-2024, các trường học tại Mỹ nhận khoảng 10.000 yêu cầu loại bỏ hoặc hạn chế một số tên sách khỏi thư viện do phụ huynh, chính trị gia lo ngại nội dung sách không phù hợp với học sinh.

Hơn một nửa số sách bị cấm chứa yếu tố tình dục. Loạt tiểu thuyết lãng mạn giả tưởng của Sarah J. Mass - A Court of Thorns and Roses - đứng đầu danh sách này. Truyện xoay quanh nữ thợ săn Feyre, cô bị cuốn vào thế giới thần tiên Prythian sau khi giết một sinh vật có ngoại hình giống sói, thực chất là tiên biến thành. Tại đây, cô nảy sinh tình cảm với chàng tiên Tamlin. Khi Feyre khám phá ra thế lực đen tối đang đe dọa vương quốc, cô tìm cách bảo vệ người mình yêu và thế giới của chàng.

Tác phẩm nằm trong danh sách best sellers của New York Times, nhận ba giải thưởng Goodreads Choice và được đề cử là một trong những ấn phẩm hay nhất dành cho thiếu niên. Song, A Court of Thorns and Roses không được đón nhận tại các trường học do chứa cảnh quan hệ giữa người và tiên.

Tiểu thuyết ăn khách nổi tiếng của nữ nhà văn Margaret Atwood The Handmaid’s Tale (Chuyện người tùy nữ), khắc họa thế giới tương lai tàn nhẫn, nơi phụ nữ bị chà đạp và trở thành công cụ sinh sản cũng thường bị loại khỏi kệ sách trường học.

Sách có nội dung khiêu dâm bị yêu cầu gỡ bỏ tại thư viện trường học. Ảnh minh họa: The Economist

Các sách về tuổi nổi loạn cũng khiến phụ huynh lo ngại. Nhà văn Ellen Hopkins có ba tiểu thuyết nằm trong danh sách vì tả thực vấn nạn dùng ma túy, chứng tự hại (self - harm) và mại dâm. Ngoài ra, sách chủ đề đồng tính, chuyển giới thuộc nhóm dễ bị hạn chế nhất. Một số trường học tránh để học sinh tiếp xúc với các tác phẩm về nạn phân biệt chủng tộc, cuốn hồi ký nổi tiếng của nhà thơ Maya Angelou I know why the caged bird sings (Tôi biết tại sao chim trong lồng vẫn hót), người có đóng góp lớn trong phong trào đấu tranh chống phân biệt chủng tộc và tiểu thuyết đoạt giải Pulitzer The color purple (Màu tím) của Alice Walker cũng gây nhiều tranh cãi.

Trước phản ứng của nhiều bậc cha mẹ, các trường học tại Mỹ đã đưa ra phương án kiểm duyệt sách trước khi đưa vào thư viện. Tại bang Iowa, luật Parental Rights (quyền phụ huynh) có thể khiến giáo viên bị kỷ luật nếu học sinh tiếp cận tài liệu không phù hợp, nhiều cán bộ thư viện sử dụng AI để kiểm tra nội dung sách. Tuy nhiên, nhiều ý kiến nhận xét cách làm không khả quan do trí tuệ nhân tạo có thể bịa nội dung sách.

Giới xuất bản Mỹ gọi đây là tình trạng "kiểm duyệt cực đoan", lo ngại việc loại bỏ nhiều tác phẩm có thể ảnh hưởng đến văn hóa đọc và tư duy phản biện của giới trẻ. Nhiều phụ huynh thậm chí có hành động quá khích, gây ảnh hưởng đến thủ thư, giáo viên. Theo American Libraries Magazine, Martha Hickson, chuyên viên truyền thông tại một trường trung học ở New Jersey từng bị một nhóm phụ huynh gắn mác "ấu dâm" và "phát tán văn hóa phẩm đồi trụy" vì từ chối gỡ bỏ một số cuốn sách có chủ đề LGBTQ+ khỏi thư viện trường. Bà đối mặt nhiều lời đe dọa và quấy rối trên mạng lẫn ngoài đời.

Trong bối cảnh làn sóng cấm sách bùng nổ tại Mỹ, giới thủ thư và xuất bản đối mặt nhiều thách thức nhằm ngăn chặn sự kiểm duyệt cực đoan ở trường học và các thư viện công cộng. Nhiều bang như California, New Jersey, Colorado, Delaware, Illinois, Minnesota và Washington đã ký Đạo luật đọc tự do (Freedom to Read Act). Chính sách này nhằm ngăn trường học và thư viện gỡ bỏ sách vì thiên kiến chủ quan, yêu cầu cần có quy trình rõ ràng để chứng minh lý do gỡ sách và bảo vệ người làm việc tại thư viện khỏi các cáo buộc pháp lý.

Châu Anh (theo The Economist, American Libraries Magazine)