Sách có tên đầy đủ là Genesis: Khởi nguyên - Trí tuệ nhân tạo, niềm hy vọng và tinh thần nhân loại, bản gốc phát hành năm 2024, bản dịch tiếng Việt ra mắt tháng 5. Cựu ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger cùng hai chuyên gia công nghệ Eric Schmidt, Craig Mundie tìm hiểu ảnh hưởng của AI trên tám lĩnh vực, tương ứng tám chương: khám phá, bộ não, thực tại, chính trị, an ninh, thịnh vượng, khoa học, chiến lược. Họ đặt câu hỏi: làm sao để cân bằng lợi ích và rủi ro tiềm tàng của AI.

Bìa "Genesis: Khởi nguyên", sách 220 trang, Quý Tiến dịch sang tiếng Việt, Omega+ và NXB Thế giới liên kết ấn hành. Ảnh: Omega+

Từ góc nhìn của nhà ngoại giao, Henry Kissinger quan tâm đến những tác động chính trị của AI. Ông phân tích cách mô hình này làm thay đổi cán cân quyền lực toàn cầu, gây ra hình thức cạnh tranh mới giữa các quốc gia. Sách cảnh báo về cuộc chạy đua vũ trang, khi các nước đẩy mạnh phát triển công nghệ này mà không cân nhắc hậu quả về sau.

Nhóm tác giả tưởng tượng viễn cảnh: Không chỉ có một AI duy nhất mà nhiều thực thể trí tuệ siêu việt khác cùng tồn tại, các công ty sở hữu và phát triển công nghệ này có thể thâu tóm quyền lực xã hội, kinh tế, quân sự và chính trị, AI tác động sâu rộng và lâu dài nhất ở phương diện tôn giáo. Ngoài ra, một số quốc gia có thể coi sự ra đời của trí tuệ nhân tạo là mối nguy và đáp trả bằng vũ khí hạt nhân.

Sách đặt câu hỏi: Liệu AI có thể tự phát triển ý thức hay không? Điều gì xảy ra nếu ranh giới giữa trí tuệ nhân tạo và trí tuệ tự nhiên bị xóa nhòa? Các tác giả dự đoán AI có khả năng nhận thức thực tại trong tương lai, có nguy cơ thao túng, lừa dối con người.

Đồng thời, việc phụ thuộc vào AI để quyết định và giải quyết vấn đề có thể làm xói mòn khả năng tư duy độc lập và phán đoán đạo đức. Một số ứng dụng AI được ví như "hộp đen", chúng có thể đưa ra lời giải thích mạch lạc và chặt chẽ cho những vấn đề phức tạp, song thực chất các kết quả này lại thô sơ và thiếu tính chuyên môn, không có căn cứ hay logic rõ ràng.

Tuy nhiên, nhóm tác giả lạc quan rằng trí tuệ nhân tạo có tiềm năng kiến tạo kỷ nguyên thịnh vượng và hạnh phúc. Theo tác phẩm, ban đầu, một số người có thể coi việc đưa lao động máy móc vào sẽ tước đi nguồn vui và hạnh phúc, tuy nhiên, con người có thể đồng hành với AI, "vươn lên tỏa sáng cả trong suy nghĩ và hành động".

Ở phần kết, cuốn sách đưa ra giải pháp đảm bảo AI không đe dọa đến nhân loại bằng cách xây dựng các khuôn khổ và đạo đức pháp lý. Sách gợi ý biên soạn bộ dữ liệu đào tạo, được thu thập, chọn lọc từ luật pháp và quy tắc toàn cầu, gồm cả tiêu chí nhân học, thần học, xã hội học. Ngoài ra, cần công khai minh bạch quy trình, kết quả đào tạo trí tuệ nhân tạo. Các cơ quan quản lý nhà nước cần xây dựng tiêu chuẩn và mô hình kiểm toán cụ thể để tạo khuôn khổ cho AI tuân theo.

Tác phẩm nhận về nhiều đánh giá tích cực. Tỷ phú Bill Gates cho biết tác phẩm "buộc chúng ta phải suy nghĩ nghiêm túc về những rủi ro và tiềm năng AI mang lại cho nhân loại". Sam Altman, CEO OpenAI, nhận xét: "Cuốn sách mang đến một cái nhìn thực tế về tương lai trước mắt, với những khả năng gần như vô hạn và thách thức mới phức tạp".

Trong lời tựa, Eric Schmidt và Craig Mundie cho biết Kissinger đã "làm việc đến những ngày cuối đời" cho cuốn sách. Là đồng tác giả, họ thường xuyên gặp gỡ, ông nhấn mạnh sự cấp thiết trong việc truyền tải chủ đề trí tuệ nhân tạo tới bạn đọc. Họ giữ nguyên giọng văn, lối tư duy của cựu ngoại trưởng Mỹ, để "tác phẩm cuối cùng của Kissinger không theo ông về với cát bụi mà sống mãi với đời".

Cựu ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger. Ảnh: Reuters

Henry Kissinger (1923-2023) tên thật là Heinz Alfred Kissinger, sinh ra ở Đức và chuyển đến Mỹ cùng gia đình năm 1938. Ông vào Đại học Harvard nhờ học bổng, lấy bằng thạc sĩ năm 1952 và bằng tiến sĩ năm 1954 rồi làm giảng viên tại Harvard 17 năm sau đó. Ông từng là cố vấn an ninh quốc gia và ngoại trưởng Mỹ, dưới hai đời tổng thống Mỹ là Richard Nixon và Gerald Ford. Theo đuổi chủ nghĩa thực dụng trong quan hệ đối ngoại, Kissinger được ca ngợi về tầm nhìn ngoại giao nhưng cũng bị chỉ trích vì nhiều cuộc chiến tranh.

Tác giả Eric Schmidt. Ảnh: The Software Report

Eric Schmidt, 69 tuổi, khởi đầu sự nghiệp tại các công ty công nghệ thông tin như Bell Labs, Zilog và trung tâm nghiên cứu Palo Alto của Xerox. Tháng 8/2006, Eric Schmidt được chọn vào hội đồng quản trị của Apple. Sau ba năm, vào tháng 8/2009, ông từ chức và rút khỏi hội đồng quản trị do một số mâu thuẫn nảy sinh trong cạnh tranh tăng trưởng giữa Apple và Google. Tháng 4/2011, Schmidt rời chức vụ CEO của Google, nhưng vẫn làm chủ tịch hành chính của công ty và là cố vấn cho hai nhà sáng lập.

Craig James Mundie, 76 tuổi, là doanh nhân người Mỹ, đồng sáng lập Alliant Computer Systems, cố vấn cấp cao cho CEO tại Microsoft. Ông từng giữ chức Giám đốc nghiên cứu và chiến lược của Microsoft từ năm 2006 đến 2012 và nghỉ hưu năm 2014.

Châu Anh