Ngôi nhà 100 năm tuổi của đại ca giang hồ Sài Gòn xưa

Nhà cổ mang kiến trúc Đông-Tây có sân chầu của đạo Cao Đài, từng là tư dinh của đại ca giang hồ Tư Mắt một thời lừng lẫy Sài Gòn.

Nằm sâu trong hẻm trên đường Trần Văn Hoàng, phường Tân Hòa là căn nhà của Tư Mắt (ảnh sau) - giang hồ nổi tiếng Sài Gòn những năm cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20. Ngôi nhà nay còn khá nguyên vẹn, xung quanh bị "bao vây" bởi dây điện, bạt, hàng quán và nhà dân.

Theo các tài liệu lịch sử, Tư Mắt tên thật là Nguyễn Văn Trước (1885 - 1929), xuất thân là chủ tiệm tóc. Ông nổi danh nhờ tính cách giang hồ trượng nghĩa, thường cướp của nhà giàu chia cho người nghèo.

Năm 1916, hưởng ứng phong trào chống Pháp, Tư Mắt chỉ huy hàng chục đàn em kéo đến phá khám Lớn Sài Gòn nhằm giải cứu thủ lĩnh Phan Xích Long. Cuộc đột nhập thất bại, ông cùng nhiều người bị bắt và chịu án tù. Sau khi mãn hạn, ông rút lui khỏi giang hồ, vào chùa Giác Lâm quy y cửa Phật.

Sau này Nguyễn Văn Trước tham gia đạo Cao đài, thụ nhiều chức sắc cao. Ông qua đời năm 1929 trong một vụ cháy, kết thúc cuộc đời nhiều sóng gió.

Căn nhà của đại ca giang hồ Tư Mắt xây năm 1925 bằng bê tông cốt thép, diện tích khoảng 200 m2, kiến trúc theo kiểu tân cổ điển, giao thoa giữa 2 trường phái Đông – Tây. Mặt tiền đối xứng, mái tam giác trang trí phù điêu cùng hệ thống cột tròn và vòm cuốn kiểu phương Tây.

Trên tường là nhiều phù điêu và tượng rồng, cuốn thư, hoa lá, dây leo cách điệu mang nét văn hóa Á Đông. Đỉnh mái là hình tượng con mắt của đạo Cao Đài, phía dưới có dòng chữ Nguyễn Bửu Long - một người con của Tư Mắt, đã sửa lại ngôi nhà.

Bên trong ngôi nhà dạng hình vuông gồm trệt và sân thượng. Phía dưới là nơi ở của gia đình, trên để thờ tự. Nhà lát gạch bông xưa, xây cao với hệ cột và vòm cong liền mạch với cấu trúc mặt tiền. Tường, cột cùng trần trang trí phù điêu, tranh vẽ, hoa văn thể hiện sự kết hợp Đông - Tây.

Ông Trần Trọng Hiền (62 tuổi) là cháu thứ 4 của ông Tư Mắt, là người trông coi ngôi nhà hiện nay. Hơn 60 năm sinh sống trong ngôi nhà, ông Hiền cho biết, đời trước gia đình rất giàu có, đất đai bạt ngàn. Trải qua thời gian, đất đai thu hẹp dần chỉ còn lại duy nhất ngôi nhà, hiện là nơi hai gia đình cùng sinh sống với 5 nhân khẩu.

Trần nhà được phân ô trang trí hoa lá, cành vàng lá ngọc theo phong cách châu Âu, kết hợp kỹ thuật vẽ và đắp nổi tinh xảo.

Vị trí trung tâm trong nhà là phù điêu rồng, mô típ song long chầu nguyệt quen thuộc trong nghệ thuật Việt, tượng trưng cho quyền uy, may mắn và sự thịnh vượng. Xung quanh là cụm phù điêu hình hoa lá, được trang trí mang nét đặc trưng của mỹ thuật châu Âu.

Gia chủ cho biết, nhiều mảng tường và tranh vẽ trang trí đã ố màu, mất nhiều đường nét sau 100 năm tồn tại. Dù vậy kết cấu ngôi nhà vẫn còn khá kiên cố, chưa trải qua đợt trùng tu lớn nào.

Căn nhà có nhiều cửa vòm lắp kính màu, thường thấy trong kiến trúc thời Pháp. Hiện một số cửa đã được thay kính mới, không còn giữ được màu sắc độc đáo nguyên bản.

Nội thất trong nhà bài trí đơn giản, phần lớn không gian là nơi để đồ dùng sinh hoạt. Theo ông Hiền, gia đình không còn giữ lại những kỷ vật gì của ông Tư Mắt. Xưa nhất chỉ còn lại chiếc bàn thờ cùng bộ bàn ghế cẩn xà cừ có tuổi đời hơn nửa thế kỷ.

Hành lang kiến trúc tương đồng với mặt tiền với hàng cột vòm, tường trang trí nhiều phù điêu đắp nổi kiểu phương Tây. Lớp sơn bên ngoài nhà phai màu dần theo thời gian.

Phía tầng thượng được xây dựng sân chầu để thực hiện các lễ nghi của đạo Cao Đài. Nơi đây chỉ có lối lên duy nhất là cầu thang nằm ở hành lang phía sau ngôi nhà.

Trung tâm sân chầu là bát quái đài, mái vòm trang trí tượng rồng, bên trong thờ Thiên Nhãn cùng với các phù điêu rồng uốn lượn.

Xung quanh bát quái đài là các am thờ các đấng thần, thánh, tiên của đạo Cao Đài. Tổng thể kiến trúc nhà cổ, hình tượng rồng được trang trí khá nhiều.